Historie spoorwegen Noorwegen
In 1840 kwam Robert Stephenson naar Noorwegen om het spoorwegennet op te gaan zetten. De zoon van de uitvinder van de locomotief, George Stephenson. De eerste spoorlijn werd in 1854 geopend in het zuiden van Noorwegen tussen Christiania (nu Oslo) en Eidsvoll. Dit was een smalspoorlijn. De uitbouw van de spoorwegen kwam aanvankelijk tot stand vanuit particuliere initiatieven. De Noorse staat heeft al snel het leeuwendeel van de ontwikkeling van de spoorwegen op zich genomen. Alle nieuwe spoorlijnen werden afzonderlijke onafhankelijke staatsspoorwegmaatschappijen. Zoals de nu nog bekende Rørosbanen en Meråkerbanen. Dat duurde tot in de jaren 1880. Hierna werden nieuwe lijnen, zoals Bergensbanen, Dovrebanen en Nordlandsbanen samen met de bestaande, vanaf 1883-1885 ondergebracht in één bedrijf: de Norges Statsbaner, later afgekort tot NSB. Deze maatschappij heeft bestaan tot 1996.
tip: woorden in kleur in de tekst bevatten een link naar een andere pagina of site met meer gegevens
De Bergensbanen was in 1909 gereed. De Dovrebanen werd geopend in 1921. De Nordlandsbanen kende een lange periode van aanleg en was pas na de Tweede Wereldoorlog gereed. Deze oorlog was een zware tijd voor de spoorwegen. Aan het einde van de oorlog was het spoorwegnet in zeer slechte staat.
gereedstaande trein in Bodo, geheel bestaand uit materieel van de NSB: Norges Statsbaner
Jaren 1960 -1970
In de jaren zestig had een uitgebreide modernisering van het spoor plaats. Met de sluiting van overbodig geachte stations is men al in 1963 begonnen. De laatste stoomlocomotief werd in 1970 uit normaal bedrijf genomen. In de periode die daarop volgde werden de nevenactiviteiten van NSB afgestoten. zo werd het nog bestaande vrachtverkeer met vrachtwagens al vanaf 1970 overgenomen door Linjegods. Vergelijkbaar met in Nederland van Gend en Loos. Tot 1973 kon met nog stukgoederen afgeven op stations.
een bloktrein bestaande uit twee diesellocomotieven en een rij containerwagens op station Mo I Rana
Jaren 1990
Tot 1996 heeft de oude NSB bestaan. Die tijd was in zekere zin erg overzichtelijk. Er was toen maar één maatschappij, de NSB, die voor alles op en rond het spoor zorgde. In 1996 vond de splitsing plaats in infrastructuurbedrijf Jernbaneverket (tegenwoordig Bane NOR) en werkmaatschappij Norges Statsbaner BA, afgekort tot NSB BA. Het vrachtverkeer van het oude bedrijf werd voortgezet onder het bedrijf NSB Gods, in 2002 omgevormd naar CargoNet. Het toezicht op het spoor kwam in handen van Statens Jernbanetilsyn. Soortgelijke ontwikkelingen hebben zich in de meeste Europese landen voorgedaan. Soortgelijke ontwikkelingen hebben zich in de meeste Europese landen voorgedaan.
Huidige situatie: ingewikkelder dan vroeger
De huidige situatie is dat beleid ontwikkelen, beheren, exploiteren en onderhouden ondergebracht is bij aparte instellingen en bedrijven. De spoorwegsector in Noorwegen bestaat nu uit de spoorwegdirectie: het Jernbanedirektoratet. de infrastructuurbeheerder Bane NOR, de treinmaatschappijen en een aantal aannemers (situatie 2018).
Het Jernbanedirektoratet draagt de strategische verantwoordelijkheid voor het Noorse spoorwegnet. Met als taak het coördineren en beheren van de sector en het ontwikkelen van het spoor als onderdeel van het totale vervoerssysteem. Onder het Jernbanedirektoratet valt ook het Noorse spoorwegmuseum in Hamar en de Noorse spoorwegschool.
De beheerder van de infrastructuur is nu Bane Nor. De taken van het bedrijf zijn planning, ontwikkeling, beheer, exploitatie en onderhoud van het nationale spoorwegnet, verkeersbeheer en beheer van spoorwegeigendom. Hiervoor het bedrijf, in overeenstemming met het Noorse spoorwegdirectoraat, de verantwoordelijkheid gekregen. Dit zijn vooral gebieden waarvoor Jernbaneverket voorheen verantwoordelijk voor was.
Norske tog beheert sinds kort alle rollend materieel voor het reizigersvervoer. De hogesnelheidstrein Flytoget en een deel van het rollend materieel van de Flåmsbanen valt hierbuiten. De personen- en goederentreinen worden gereden door vervoersbedrijven, zoals Vy, Flytoget, SJ-norge, CargoNet, Green Cargo, TÅGAB.
De belangrijkste vervoerders van de reizigers zijn nu Vy en SJ Norge. CargoNet is de belangrijkste goederenvervoerder. Dit alles kan veranderen door aanbestedingen, fusies en faillissementen..
goederenwagons van Transwaggon (ex Norwaggon) op het Noorse spoorwegennet
Het onderhoud aan de treinen wordt vaak uitgevoerd door Mantena in bestaande historische werkplaatsen, zoals in Trondheim, Hamar, Stavanger en Narvik. Een apart verhaal is Baneservice. Deze onderhoud spoorlijnen, verhuurt spoorwegmaterieel voor bouw en onderhoud en zorgt voor telecommunicatie. Het bedrijf beschikt over eigen locomotieven en werktreinen.
een werktrein, in Noorwegen is geel hiervoor een vaak gebruikte kleur
Laatste ontwikkelingen
In 2019 is de Norges Statsbaner – NSB ontmanteld en onderdeel geworden van het spoor- en busbedrijf Vy-gruppen. Sinds april 2019 rijden daarom de personentreinen van de Norges Stasbaner met een Vy logo (spreek Vy uit als wie). En veelal met nieuwe kleuren.
Echter zijn er weer relaties tussen de bedrijven: Mantena en CargoNet zijn voor 100% dochterondernemingen van Vy. Vy gaat ook over de grens naar Zweden met Vy Tåg. Omgekeerd heeft Vy nu concurrentie van het Zweedse SJ Norge. Met subsidies van de betreffende overheden! Eigenlijk zit weer een gedeelte van de oude NSB bij elkaar: Vy (personenvervoer), Cargonet (goederenvervoer) en Mantena (onderhoud treinen). Maar de situatie van voorheen met de NSB is niet bereikt, omdat er nu ook andere vervoerders zijn voor het personen- en goederenvervoer. En andere bedrijven en toeleveranciers voor de infrastructuur.
Het verzorgen van de exploitatie op de spoorlijnen in Noorwegen is recent opnieuw aanbesteed. Met grote gevolgen voor de Nordlandsbanen. Hier rijdt vanaf juni 2020 niet meer Vy (NSB) maart SJ-norge, een bedrijf gerelateerd aan de Zweedse spoorwegen.
Het goederenvervoer omvat veelal bloktreinen met containers en met hout (boomstammen). Behalve Cargonet zijn ook andere vervoerders actief op de Nordlandsbanen. Recent is op de Nordlandsbanen nog een containertrein ontspoort. Ook komt het voor dat boomstammen worden verloren. De veiligheid rond het spoor is nog steeds een aandachtspunt.
De omvang van het personen- en goederenvervoer, de vervoersprestatie, wordt bijgehouden door het Noorse CBS: Statistisk sentralbyrå-Jernbanetransport. Uit de gegevens van 2018 blijkt dat 3,7 miljard reizigerskilometers en 4,1 miljard tonkilometers in het goederenvervoer werden afgelegd op het spoor. Daar zit een stijgende lijn in. In Nederland werden 19 miljard reizigerskilometers afgelegd; daarmee ligt dit aantal per persoon bijna 60% hoger dan in Noorwegen.
Toekomst
In de komende jaren vermindert bij het personenvervoer de diversiteit aan rollend materieel, bron: Norske Tog. De planning is dat de Bm92 (dieseltreinstel 2-delig) in 2020 van het spoor verdwijnt. Daarna in 2023 de Bm69 (elektrisch treinstel 2-delig), vervolgens in 2024 de Bm70 (elektrisch treinstel 4-delig ) en de huidige getrokken treinen. Daar blijft het niet bij: daarna Bm72 (elektrisch treinstel 4 delig), Bm93 (dieseltreinstel 2-delig) en Bm73 (signatur). Nog maar 3 treinsoorten zullen er in de toekomst rijden: treinstel Bm74/75 (elektrisch treinstel 5-delig) en nog niet gedefinieerde lokale treinen en regionale treinen.