Historie Ligne de Tende
In de vorige eeuw werden in het gebied ten noorden van Nice, een uitloper van de Alpen, de grenzen tussen Frankrijk en Italië regelmatig anders gelegd. De bergpas over de Col de Tende was in dit gebied voornamelijk van belang bij het vervoer van zout van de kust naar de Povlakte in Italie. Het gebied rond de plaats Tende werd na een referendum Frans gebied. Waarschijnlijk omdat ‘s-winters Italië via de Tendapas niet bereikbaar was. Het was dus gewoon handiger zich op Frankrijk te richten.
De geschiedenis van de spoorlijn is even grillig als het verloop van de ligging van de grens. Al eind 1800 werd de aanleg van de spoorlijn van Cuneo naar Nice goedgekeurd door de parlementen van de twee landen.
een Italiaans treinstel in Breil-sur-Roya
In Frankrijk werd serieus met de planning begonnen. Pas in de jaren 20 kwam het werk op gang. Ingenieuze keertunnels en schitterende viaducten werden gebouwd. Nu nog zijn deze bouwwerken een reis waard naar deze vallei van de Roya. Later in de 20-er jaren werd de lijn feestelijk geopend, echter al met veel spanningen tussen Italië en Frankrijk. In de tweede wereldoorlog werd de lijn bijna helemaal vernield bij de aftocht van de Duitsers. Na de oorlog kwam de heropening maar langzaam op gang. Tussen Nice en Breil-sur-Roya, daar waar bij Sospel die bijzondere brug ligt, reed al vrij snel na de vernielingen van de laatste wereldoorlog de trein weer. Zoals in de streek nu ook nog het geval is, was het ook bij de bouw van de lijn: men heeft de tijd. Nu kan men de reis maken in de Train des Merveilles, waar een gids uitgebreid vertelt over de omgeving. In het Frans uiteraard.
Een rit met de trein des Merveilles
Nice aan de Cote d’Azur behoeft geen uitleg. Toch is hier een wereld van verschil te zien. Een tiental kilometers noordelijk van Nice verandert namelijk alles. Van mondaine luxe kom je plotseling in een ruig berglandschap. Een gebied waarin een schitterende Alpenspoorlijn ligt, die uiteindelijk in Italië eindigt. De hoogste berg in het gebied, de Mont Saccarel, is ruim 2750 meter hoog. ‘s-Winters ligt hier sneeuw. De spoorlijn loopt vanuit Nice door de zuidelijke Franse Alpen, min of meer parallel met de Italiaanse grens, naar Cuneo in Italie. In Frankrijk staat trouwens Coni in plaats van Cuneo op de aanwijsborden.
langs een deel van het spoor kunnen planten ongestoord tot volle bloei komen
Een rit rond 1995. ’s-Ochtends om half acht vertrekt uit station Nice-ville een rode franse diesel type X2200 in noordelijke richting naar zijn eindbestemming. Als je geluk hebt ben je de enige passagier. Om half elf kom je in Cuneo aan, nadat je in Breil-sur-Roya bent overgestapt in een blauw grijze Italiaanse diesel type Aln663. Soms kun je zelfs verder in heuse Italiaanse UIC rijtuigen met een diesellok type D445 of D345 ervoor. Een tijdje heeft er in plaats van de X2200, die gebouwd zijn rond 1980, een splinternieuwe X92200 met XR96000 van de SNCF gereden, echter wel geleend van de streek Haute Normandie of Languedoc Rousillon.
de dienstregeling voor het traject Nice-Cuneo door de weeks rond 1995
| Nice-ville (centrum) Breil-sur-Roya (aankomst) Breil-sur-Roya (vertrek) Tende Cuneo (Coni) Turino (Turijn) |
7.25 8.28 8.38* 9.18 10.20 |
12.28 13.37 13.49 14.27 15.28 |
16.55 17.55 18.11 18.43 19.33 20.42 |
17.50 19.00 19.24 19.59 |
19.05 20.05 20.28* 21.09 21.58 23.15 |
* overstappen
Bijna nergens volgt de spoorlijn de sterke golving van het landschap. Dat betekent heel veel viaducten en tunnel na tunnel. De langste meet 8 kilometer en ligt onder de hoogste berg van de lijn. Toch is onderweg genoeg van het ruige landschap, de pittoreske stations en het wilde water te genieten. Uitstappen en doorreizen met de volgende trein kan ook maar bedenk wel dat het 1, 2 of zelfs 5 uur kan duren tot de volgende komt. De reis gaat tot aan de Col de Tende door verschillende Franse dalen: Paillon, Bévéra en Roya. Vanaf Nice eerst langs en door de oostelijke kant van de rivier de Paillon, vervolgens onder de Col de Braus door om in Sospel uit te komen. Een derde deel van de rit zit er dan op. Van daaruit wordt de vallei van de rivier de Bévéra gevolgd om via een tunnel door te steken naar het steile dal van de rivier van de Roya.
bedrijvigheid op het station van Sospel, zowaar een wat toeristisch plaatje langs de lijn op Frans gebied
Na de tunnel onder de Col de Tende, waar tweedederde van de ritlengte is bereikt, kom je in Italie. Naar deze tunnel is de lijn genoemd: de Ligne de Tende. Daar gaat het vervolgens verder door een vallei naar Cuneo. Het deel tussen de plaatsen Breil-sur-Roya en Cuneo is het meest spectaculair. Onderweg zijn hier voorzieningen om vallend gesteente, dat hier op de rails kan vallen, te detecteren. Zodat de trein tijdig kan stoppen. Vlak vóór de plaats Tende ligt een echte looping in de spoorlijn.
Nog aparter is de spoorbrug over de rivier Bévéra, vlakbij het plaatsje Sospel op Frans gebied. Een stalen spoorbrug gebouwd in 1961 door Beaudin Chateauneuf aan de Loire, die in het midden wordt ondersteund door een dwars op de brug staande boogpijler. Die brug heeft een aparte naam: Pont de Caï. Inderdaad met twee keer een puntje op de i. Deze brug verving een tijdelijke brug die na de oorlog hiernaast was aangelegd en waarvoor een stuk tunnel is gemaakt. De oude landhoofden van deze tijdelijke brug zijn nu nog zichtbaar.
pont de CaÏ
De spoorlijn is ook met de auto te volgen, maar let op: benzinestations zijn schaars en staan niet voor niks apart op de bewegwijzering aangegeven. Ook dan is het trouwens nog niet zeker dat er ook daadwerkelijk benzine is. In de streek heeft men de tijd.
Het station van Breil-sur-Roya vormt een punt waar de spoorlijn vanaf de Italiaanse kust samenkomt met die vanuit Nice. Hier komen de sporen uit Nice (Frankrijk) en Ventimiglia (Italie) samen. Zoals de meeste stations langs de lijn is ook dit station aan de grote kant. Het gebouw telt drie verdiepingen en is waarschijnlijk het grootste gebouw uit de streek.
Tussen de sporen bloeien de zomerbloemen. De restauratie bezijden het station is in gebruik met aan de spoorzijde een prachtig schaduwrijk terras. De koffie is er prima. De gebogen houten perronoverkapping heeft stijl en allure. Ongeveer een kwart daarvan wordt bijna de hele dag door gesierd door een Italiaans treinstel type Aln 663. Zoals hiervoor al genoemd: men heeft de tijd.
Van het emplacement liggen nog diverse sporen met een heuse draaischijf waarop een stoomloc type 141R, een zg. Pacific, net past. In mei 1998 was dat nodig, toen hier (even) volop bedrijf toen een heus stoomfeest werd gevierd. Het was toen 100 jaar geleden dat de tunnel bij Tende doorboord was.
De spoorwegwerkplaatsen, die 200 meter van het station staan, zijn nu het decor van een heus vervoermuseum. Op stukken spoor staan hier enkele Picasso’s en verder diverse oude bussen. De Picasso is een oud type treinstel X3800 met bestuurderskabine als uitzichtkoepel op dak. Ook garage Boetto uit Sospel is aanwezig met een oude sleepauto. Het nette hedendaagse gazen hekwerk steekt af tegen de roestige spoortreinen. Langs de hal stond in 2001 een postrijtuig met een opstapje om binnen te kunnen kijken. Ook die postrijtuigen zijn inmiddels historie bij de SNCF. Of het museum te bezoeken is en wanneer wist men overigens op het station niet te vertellen. Men heeft de tijd.
het spoorwegmuseum in Breil sur Roya
een postrijtuig in de typisch gele kleur van de Franse posterijen in die tijd
Een deel van de vijftien Italiaans (aandoende) stations tussen Ventimiglia, Breil-sur-Roya en Cuneo is in 1979 opgeknapt. Deze waren altijd al overgedimensioneerd, wat nog eens wordt versterkt doordat de grote emplacementen van vroeger verkleind zijn tot meestal twee sporen.
Recent is het station van Tende helemaal opgeknapt. In de jaren 30 zijn delen van het spoor tussen Vetimiglia en Cuneo geëlektrificeerd geweest. Het Italiaanse deel van de lijn is tussen Limone en Cuneo geëlektrificeerd. Vanaf Nice loopt de (franse) bovenleiding door tot aan L’Ariane – La Trineté, ongeveer 6 km lang.
Het Franse station Fontan Saorge in deze vallei van de Roya geeft een goed beeld van de desinteresse die de SNCF heeft voor deze lijn. De dienstregeling is op een houten bord geprikt; onderhoud is achterstallig. In 1994 bood dit gebouw onderdak als vakantiekolonie voor werkers bij de SNCF. Het landschap is hier schitterend. Achter dit station ligt een steile rots, dieper kolkt het water van de rivier de Roya. Het dorp Saorge ligt volledig, het lijkt bijna zo gegroeid, tegen de berg aangebouwd.
De lijn vanaf Breil-sur-Roya naar Cuneo door de vallei van de Roya vormt een uitvalsbasis voor tochten in het Parc National de Mercantour, waar onder meer rotsschilderingen zijn te vinden.
De tekst op deze bladzijde is van Hans Peters. De foto’s zijn van Hans Peters.