Thema’s en treinen Nordlandsbanen

Nordlandsbanen

Nordlandsbanen, een spoorlijn lang 730 km, nagenoeg parallel weg E6 en met passage poolcirkel

Een nachttrein staat gereed op het station Bodø, meest noordelijk punt van de Nordlandsbanen

Onze vele reizen naar Noorwegen vormen voor mij, Hans, een belangrijke herinnering aan mijn lieve vrouw Emmy met wie ik 55 jaar lang met veel plezier heb mogen leven. Helaas onverwachts op 13 mei 2022 overleden. Zonder haar enthousiasme voor Noorwegen was deze baan met zijn vele details nooit gebouwd. Met haar ideeën heeft ze bovendien een belangrijke bijdrage geleverd aan deze baan. Gelukkig heeft ze de baan gezien toen deze voor 95% gereed was. Vele foto’s op deze pagina zijn door haar gemaakt.

De Nordlandsbanen, van Trondheim naar Bodø, heeft een lengte van 730 km. De lijn is enkelspoors. Wie in Oslo aankomt moet eerst nog 550 km per spoor reizen naar Trondheim. De Nordlandsbanen is ook en vooral een verhaal over landschappen. Deze volgt de kustlijn, gaat door groen beboste dalen en hoog over fjellgebieden. Een spoorlijn met tunnels, vele watervallen, kolkende rivieren en weidse landschappen. Net na Trondheim begint bij Hell de Meråkerbanen naar Zweden, over een lengte van 70 km naar de grensplaats Storlien. Deze spoorlijn gaat vervolgens als Mittbanan door naar de Zweedse oostkust. Parallel aan de Nordlandsbanen ligt de E6, de enige doorgaande weg voor de noord-zuid verbinding in Noord Noorwegen. Van veel plekken op en langs de Nordlandsbanen zijn verhalen te vertellen, zoals over Hell Godshus en de aanleg van de spoorlijn in oorlogstijd. Maar ook over Lapland, nog steeds bewoond door de Sami.

Ergens in dit landschap passeert de trein van de Nordlandsbanen de poolcirkel

Hoofdthema’s

De modelspoorbaan over de Nordlandsbanen heeft twee hoofdthema’s. Het eerste hoofdthema Hell Stasjon omvat behalve het station ook de goederenloods Hell Gods expedition en de onderhouds- en locomotievenloods met draaischijf van Majavatn. Met een aftakking naar de Meråkerbanen naar Zweden. Het tweede hoofdthema Polarsirkelen op het Saltfjellet waar de treinen over de poolcirkel rijden. In een ruig landschap met sneeuwtunnels, beken en vele onderdoorgangen. Het verbindende element tussen de twee hoofdthema is de spoorbrug over de Dalselv bij de Nordranafjord. Noord-Noorwegen is het land van de Sami, wat tot uitdrukking komt in het Sami-museum Gállogieddi.

Spreekt voor zich.

Weiden, water, bossen en besneeuwde bergketens in noord Noorwegen

Het landschap langs de Nordlandsbanen bevat grote contrasten. In het zuidelijke deel van de Nordlandsbanen, zoals bij Hell, groeien loofbomen zoals eiken, hazelaars en beuken. Struiken en overige begroeiing lijken hier veel op wat we in Nederland tegenkomen. Alleen staan de seringen niet in het voorjaar, maar in de zomer in bloei.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is DSC01859-1024x768.jpg
Seringen staan hier in juli in bloei

Meer noordelijk staat het vol met naaldbossen, die bestaan uit fijnsparren en grove dennen met eilanden van berken, lijsterbesssen (met rode bessen) en elzen.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is DSC01845-1024x768.jpg
Het landschap met groene dalen, watervallen en naaldbomen

Op de hoogvlaktes groeien hier de fjellberken, een lage traag groeiende boomsoort. Onlosmakelijk onderdeel van het landschap zijn de wilde dieren, zoals beren en elanden. Een gevaar, ook voor de spoorweg.

Hoofdthema 1. Hell stasjon

Hell stasjon met Hell Gods Expedition

Hell Stasjon is al vanaf 1992 onbemand. Het stationsgebouw uit 1902 is een officieel monument. De begane grond is in gebruik als wachtkamer en als kantoorruimte voor de Bane NOR. De bovenverdieping wordt als woning verhuurd. Voor de treinen op de Nordlandsbanen zijn nu bij het station twee sporen beschikbaar. Lange tijd heeft hier een houten tussenperron gelegen met een opstapje. Dit was lang genoeg voor een getrokken trein met 7 wagons. De meeste treinen hebben niet meer dan 3 – 5 wagons. De railbussen voor regionaal vervoer zijn 1- of 2-delig. Juist noordelijk van Hell Stasjon ligt de splitsing van Nordlandsbanen en Meråkerbanen. Alles bij elkaar een levendig beeld van aankomende en vertrekkende treinen.

Enkele jaren geleden is de spoorsituatie van Hell ingrijpend gewijzigd, wat onder andere ten koste ging van het tussenperron. De romantische sfeer rond het station is daardoor helaas grotendeels verloren gegaan.

Hell station gebouwd in 1902, nu nationaal monument, foto gemaakt in 2019

Een mysterieuze plek op de Nordlandsbanen is nog steeds Hell Gods Expedition (Hell Godshus), waarschijnlijk een van de meest gefotografeerde goederenloodsen in Europa. Toeristen van over de hele wereld komen naar deze plek, met name vanwege de naamgeving van de goederenloods.

Hell Gods Expedition, een mysterieuze plek op de Nordlandsbanen, foto uit 2019

Splitsing Nordlandsbanen – Meråkerbanen

Het traject Trondheim – Hell was oorspronkelijk het eerste gedeelte van de Meråkerbanen. die in westelijke richting gaat. Na de grens gaat deze spoorlijn als Mittbanan verder naar Östersund en Sundsvall aan de oostkust van Zweden. Bij Hell is begonnen met de spoorlijn in noordelijke richting. Via station Hell rijden dus zowel Noorse als Zweedse treinen.

Hell station gezien aan de spoorzijde, foto uit 2019

Onderhouds- en locomotievenloods Majavatn

De poort naar noord Noorwegen in de E6

Majavatn is volgens de lokale bewoners de poort naar noord- Noorwegen. Aan de Nordlandsbanen ligt hier de Lokstall Majavatn. Om ‘s nachts voor de bittere kou in de winter veilig te zijn. De loods is ontworpen in 1939 en in de 40er jaren in gebruik genomen, toen de treinen op de Nordlandsbanen konden doorrijden tot Lønsdal. De twee loodsen aan de zijkant zijn er later bijgebouwd; niet achterhaald kon worden wanneer. Het gebouw heeft vele tinten groen gekend. De echt Noorse draaischijf is geheel bekleed met, hoe kan het ook anders, houten planken. Zodat er geen sneeuw in de de draaischijf terecht komt. Jammer genoeg is volgens een krantenbericht deze loods medio 2020 gesloopt; wat rest zijn de foto’s.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is DSC09582-1024x776.jpg
Onderhouds- en locomotievenloods Majavatn lokstall met draaischijf gefotografeerd in 2016, reeds met nieuwe (rol)deuren. De loods wordt gebruikt voor treinstellen en onderhoudstreinen, in de winter geen overbodige luxe. Voorbeeld voor de baan.
Het bedieningshuisje op de draaischijf met als sein een rood bord

Hoofdthema 2. Polarsirkelen

Het Saltfjellet

De trein passeert de poolcirkel op de ruige hoogvlakte het Saltfjellet. de kruising is gemarkeerd met pyramidevormige monument met wereldbol, dat vanuit het Arctic Circle Center, aan de E6, te voet te bereiken is. In een glooiend en rotsachtig terrein met de kale toppen. De begroeiing bestaat hoofdzakelijk uit mossen en struiken. De fjellberk is de enige boomsoort die hier nog kan groeien. Vele stroompjes met water monden uit in een beken, die uiteindelijk naar een fjord voeren. Met onderdoorgangen van het spoor. En sneeuwtunnels. De trein stopt hier niet.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is DSC02420a-1024x577.jpg
Een diesellocomotief type Di 4 met personenrijtuigen type B5 op het Saltfjellet
Markering passage poolcirkel met pyramide en wereldbol, foto uit 2019
het Saltfjellt met de pollcirkelkruising
Het Polarsirkelcenteret aan de E6 gelegen op het Saltfjellet

De verbindende factor

Brug over rivier Dalselv

Anderhalve kilometer ten zuiden van Mo i Rana lag het station Dalselv. Dit station, geopend maart 1942, werd in mei 1958 gedegradeerd tot een halteplaats. Nog tot 1 januari 1989 kon men hier in- en uitstappen. Het stationsgebouw, ontworpen door NSB Arkitektkontor, werd in 1974 gesloopt. Hier vlakbij ligt de spoorbrug over de rivier Dalselv aan het Nordranafjord. Deze brug is gebouwd in de 2e wereldoorlog en bleek nogal wat mankementen te hebben. Zo moesten de landhoofden worden verstevigd.

Het autoverkeer op de E6 volgde nog lange tijd de oever van de Nordranafjord en kon de rivier oversteken via de verderop gelegen brug bij Dalsgrenda. Daarom is naast de spoorbrug ook een verkeersbrug aangelegd voor het autoverkeer op de E6.

Spoorbrug over de rivier Dalselv aan het Nordranafjord.

Leven in noord Noorwegen

Noord Noorwegen is het smalste gedeelte van het land, waar het in de winter flink kan vriezen, maar waar zomers de zon vaak te zien is. Boven de poolcirkel 24 uur per dag zelfs. Met temperaturen rond 25 graden Celsius. Noren eten zoals wij dat doen. Vaak met vis, renddieren-, eland- en lamsvlees. Of met gehaktballetjes: kjøttkaker, ook bekend uit Zweden..

Overal komt men de typisch Noorse rood geverfde boothuisjes tegen, ook dicht tegen de spoorlijn aangebouwd. En kleine aanlegplaatsen voor plezierbootjes. Meer noordelijker in het permafrost gebied heeft men sinds enkele jaren te maken met het smelten van de diepe ondergrond, waardoor aardverschuivingen ontstaan. Recent nog verdwenen daardoor bij Alta meerdere boothuisjes en 8 vakantiewoningen in het fjord.

Boothuisjes langs fjord en spoorlijn; links een hek om de kabeljouw te drogen voor de “klipfisk”, voorbeeld voor de huisjes op de baan

In veel mythes en sprookjes, die worden verteld, komen de Vikingen aan het woord. Echter. Noord Noorwegen behoort tot Lapland, het land van de Sami. De Sami hebben hun eigen vlag. In noord Noorwegen is bijvoorbeeld in het Samisk Friluftmuseum Gállogieddi in Evenes een klein stukje van de Sami-cultuur te zien. Hier staat een oude boerderij met bijgebouwen en een groot houten evenementengebouw voor traditionele Sami-bijeenkomsten.

Vaak overheerst het idee dat alle huizen in Noorwegen rood geverfd zijn. Van oudsher worden huizen ook in de kleuren geel, groen en wit geverfd. In bepaalde gebieden zelfs bruin. Woningen waaraan Noorse wimpels aan een hoge vlaggestok wapperen.

Woning Klungreset

Voor wie nog noordelijker wil

De Lofoten, een bekend vakantiegebied; hier het plaatsje Reine.
Het noordelijkste puntje van Europa wat via land te bereiken is: de Noordkaap.

Treinen op de Nordlandsbanen

Geen stoomlocomotief, maar een Di4 653 diesellocomotief van de NSB op de Nordlandsbanen verlaat het station van Trofors in 2009 . De rijtuigen in de rode kleur van die tijd volgens het ontwerp nydesign.

De personentreinen op de Nordlandsbanen worden allemaal getrokken door diesellocomotieven. De personenrijtuigen waren in de zestiger en zeventiger jaren roodbruin van kleur (gammel design, met gele langsstreep en mellom design zonder gele langsstreep). Gevolgd door rood met een nieuw NSB logo (nydesgn). Vanaf 2007 is een kleurstelling ingevoerd in rood/grijs met oranje deuren (siste design). Sinds medio 2020 wordt de treindienst uitgevoerd door een nieuwe maatschappij SJ-norge. Veel invloed op het rollend materieel heeft dit niet. Er wordt nog steeds met hetzelfde materieel (en personeel) gereden; alleen het logo en de kleurstelling zijn veranderd. Met meer grijs.

Rond 2010 bestond de dagtrein, getrokken door een Di4 diesellocomotief (gebouwd 1980), nog hoofdzakelijk uit type B3 rijtuigen (gebouwd 1962 – 1974) in de soms vaal geworden rode kleurstelling nydesign. Maximaal achtereenvolgens drie stuks B3, een B5 in gammeldesign met bagage- en conducteursgedeelte, een B5 ingericht als meny/kafe en als laatste weer een B3.

Een roodbruin slaaprijtuig in mellomdesign type ExB2 van de NSB

De dag/nachttrein op de Nordlandsbanen bevat uitsluitend 2e klas rijtuigen. Met een restauratiewagon en een comfortwagon met gratis koffie en snacks, maar ook een wagon voor huisdieren en eentje voor gezinnen met kinderen. Deze bestaan uit “modernere” B5 rijtuigen (gebouwd 1977 – 1981) in de rood/grijs/oranje kleur volgens syste design. In de nachttrein rijden als extra twee B7 slaapwagens mee (gebouwd 1982-1989). Deze hebben een kantelbak voor hogere snelheden, wat naar mijn idee op de Nordlandsbanen weinig effect heeft. Ook het nieuwste rollend materieel is dus al behoorlijk oud.

Bij het goederenvervoer rijden veel treinen van particuliere ondernemingen; dat geeft een gevarieerd en kleurrijk beeld op de Nordlandsbanen. Behalve van de NSB rijden er goederentreinen van Cargonet, Cargolink, Three T en Railcare op de modelspoorbaan. Dit zijn NOHAB,s, Euro 4000 loc’s en MZ loc’s, de laatste oorspronkelijk afkomstig uit Denemarken. Men ziet tegenwoordig veel bloktreinen met containervervoer en houttransport. In vroeger tijden waren dit treinen met gemengde goederenwagons, vaak 2-assig.

Twee diesellokomotieven van het type Di8 in de rood/gele (ook wel Lego) kleurstelling op het station van MO I Rana in 2009 voor een containertrein.

Interessant was ook de autotransporttrein op 2-assige wagons met auto’s naast elkaar bij voltooide belading. Zoals bijvoorbeeld vaak te zien was op het emplacement van Minde, een wijk van Bergen in Noorwegen. In het archief van het spoorwegmuseum in Hamar zijn hiervan meerdere foto’s te zien. Onder andere met twee VW type 1965. Een transport dat men naar zeggen ook op de Nordlandsbanen zag.

Het spoor vraagt ook onderhoud. Dat is te zien aan de werktreinen op de baan. Dat zijn tegenwoordig particuliere ondernemingen, zoals Baneservice.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is S1680001-e1526668065691.jpg
Een MZ loc van Banesevice; de naam spreekt voor zich

Colofon

Tekst: Hans Peters. Foto’s: Emmy en Hans Peters. Tekst grootbedrijf gebaseerd op eigen ervaringen tijdens vakanties in Noorwegen. Bron van historie en statistisch materiaal: BaneNOR, NSB, Jernbanemuseum Hamar. Met dank aan enkele Noorse modelspoorders voor hun verhalen en informatie.

Ontwerp modelspoorbaan en bouw landschapsgedeelte: Hans Peters.
Opstelmodule, bedieningslessenaar en computersturing: leden van MST de Maaslijn.
Rollend materieel: Tonny van Loon en Hans Peters.

Lees ook over bouw modelspoorbaan op Nordlandsbanen: Hell Stasjon – Polarsirkelen, met de trein over de poolcirkel. En over Spoorlijnen in noord Noorwegen  en Historie Noorse spoorwegen op deze site.

De film over de Nordlandsbanen laat U kennis maken van de treinen op de Nordlandsbanen. De Noorse spoorwegen (NSB) heeft een kort filmpje gemaakt over deze spoorlijn.

Links naar interessante sites

You tube hans peters railroad movies voor meer beelden van de spoorwegen in Noorwegen, maar ook Zweden.

Filmpjes over specifiek de Nordlandsbanen, ook uit vroeger tijden:
Nordlandsbanen 2009-2019 met oud en nieuwer rollend materieel op de Nordlandsbanen

Dovre- en Nordlandsbanen Oppdal, Otta, Ringebu en Dombås van Dovrebanen. Daarna Verdalsøra, Trofors, Mosjøen, Mo I Rana, The Arctic Circle, Fauske en Bodø van Nordlandsbanen

Nordlandsbanen deel 1 en deel 2  van DuE hobbyfilmer

Klein stukje Nordlandsbanen van de NRK noorse televisie

Passage poolcirkel op de Nordlandsbanenin 2012

Di 4 in voorspan Di 3 Nohab in 1990 met personentreinen Di 4 en Di 3 Nohab op de Nordlandsbanen in 1993

Opening gehele lijn in 1962 nog in zwart wit. (zoek op die site naar Nordlandsbanen)

Nordlandsbanen cabinerit 2009 en 2014 in de winter, minutt for minutt beide bijna 10 uur film

Met de stoomtrein op de Nordlandsbanen tot Lønsdal op Saltfjellet en verder per bus naar Bodø in 1948 met de titel Nordlandsbanen tot Bodø! Film gemaakt door Norsk Film en NSB in 1948 over de plannen en werkzaamheden om de Nordlandsbanen-route naar Bodø te voltooien. Op 10 december 1947 openden de Nordlandsbanen het stuk van Dunderland in Rana naar Lønsdal op de Saltfjellet, een stuk dat voornamelijk werd gebouwd met behulp van Sovjet- en Servische krijgsgevangenen. De film concentreert zich op het werk dat onderweg is op de laatst geplande route, via Saltdal naar Rognan, Fauske, Tverlandet en Bodø. Van Wilhelm Bjørset.